Λέξη |
Ορισμός |
Συνώνυμο |
|
|
|
|
|
|
αβάρετος |
ο
χωρίς ανάπαυση, δραστήριος, εργατικός |
|
αγιασμόκουπα |
μικρή
κούπα από άσπρη πορσελάνη που χρησιμοποιούσαν κάθε πρωτομηνιά στον αγιασμό
των σπιτιών |
|
αλασόν(ι) |
φυτό
εκχύλισμα του οποίου χρησιμοποιούσαν στην απόσταξη για τσίπουρο. |
|
αλισβερίσι |
δοσοληψία |
|
αλουσά (η) |
διάλυμα
στάχτης για το πλύσιμο χάλκινων σκευών |
|
αμελέτ ταμπουρού |
τάγματα
εργασίας |
|
αμπελοζούμι |
χυμός
από κλαδιά αμπέλου που μάζευαν στο κλάδεμα κι έπαιρναν ως καταπραϋντικό για
το στομάχι |
|
απολοιφάδ(ι) |
υπόλοιπο
σαπουνιού, για το ξύρισμα. |
|
αράδα (η) |
σειρά,
γραμμή |
|
αραμάδα (η) |
χαραμάδα,
σχισμή, ρωγμή |
|
αραφάν (το) |
τροχάδην
βηματισμός αλόγου |
|
αριάν(ι) |
γιαούρτι
αραιωμένο σε κρύο νερό |
|
αστράχα |
γωνία
σκεπής, ακροκέραμο |
|
άσωτος |
.................... |
|
αφορμίζω |
ερεθίζομαι
(για πληγές ή τραύματα) |
|
αχύρα |
.................... |
|
βαγόνι |
τελάρο
ξήρανσης αρμαθών καπνού, λιάστρα |
|
βαρ(υ)κός |
τόπος
υγρός, εύφορος |
|
βαράκ(ι) |
πολύ
λεπτό μεταλλικό έλασμα (χρυσό ή ασημένιο) που κολλούσαν,διακοσμητικά στα
κρέατα και στα φρούτα |
λιάστρα |
βαρειοκουβέντα |
βρισιά,
προσβολή |
|
βαρούμενη (η) |
έγκυος |
|
βελοσιπέτ(ι) |
ποδήλατο,
γ. vélocipède |
|
βέντρα |
..................... |
|
βεράνι (το) |
ερείπιο |
|
βέργα (η) |
λεπτό
κλαδί, αρμάθα καπνού |
|
βερεσέ |
επί
πιστώσει |
|
βίτσα (η) |
λεπτή
βέργα |
|
βολά (η) |
φορά |
|
γανιάζω |
διψάω
πολύ, λαχταράω |
|
γεμενιά (τα) |
υποδήματα αντρικά από κατσικόδερμα |
|
γερανίκι (το) |
η
βεγγέρα, νυχτερινή επίσκεψη |
|
γιαβουκλής-ού |
αγαπητικός,
μνηστήρας |
|
γιαγίν(ι) |
ξύλινο
κυλινδρικό δοχείο για το "χτύπημα" του γάλακτος για να βγεί το
βούτυρο |
|
γιαλαμάς |
εξάνθημα,
έρπης στα χείλη |
|
γιαμπάς (ο) |
εργαλείο
λυχνίσματος στον αλωνισμό |
|
γιάχμα (το) |
λεηλασία,
αρπαγή, άνιση μοιρασιά |
|
γινάτ(ι) |
πείσμα,
ξεροκεφαλιά |
|
γιουλάρ(ι) |
χαλινάρι |
|
γκαζόλαμπα |
λάμπα
πετρελαίου |
|
γκέμια (τα) |
ηνία,
χαλινά |
|
γκερδέλ(ι) |
χάλκινο
μικρό δοχείο |
|
γκερένι |
.................................. |
|
γκιιντίζω |
ερυθροπυρώνω
σίδερο |
|
γκιόλ(ι) το |
βάλτος,
μικρή λίμνη |
|
γκιόσα, (η) |
................................... |
|
γκιουβαλίκια |
βούρλα
(τα χρησιμοποιούσαν στα "τσαρδάκια¨) |
|
γκιούρμπα |
................................... |
|
γκρας (ο) |
πυροβόλο
όπλο του προηγούμενου αιώνα (πλ, "οι γκράδες")- εμπροσθογεμές |
|
γκρουτζανάω |
γρατζουνίζω |
|
γονάτιος |
ψηλός
κι αδύνατος (όπως το καλάμι που έχει "γόνατα" |
|
γρεβάντα |
γραβάτα,
λαιμοδέτης |
|
δαμάλ(ι) |
αρσενικό
μοσχάρι |
|
δαρτός-ή |
ραγδαίος,
απότομος |
|
δεντρογαλιά |
γατόπαρδος
; |
|
δημόσια (η) |
γυναίκα
ελευθερίων ηθών, πόρνη |
|
δραπέτσ(ι) |
πολύ
ξυνό (λέγεται για άγουρα φρούτα) |
|
δρυμόνι |
χοντρό
κόσκινο |
|
δρυμόνι |
.................................. |
|
δώμα (το) |
ο
πάνω όροφος σπιτιού |
|
έμπυο (το) |
το
πύον |
|
ζάτ(ι) |
χαλιναγώγηση,
έλεγχος |
|
ζατί - ζατίμ |
έτσι
κι αλλιώς |
|
ζεμπλεμπέδια |
.................................... |
|
ζέρντελο (το) |
βερύκοκκο
(ζερντελιά : βερυκοκκιά) |
|
ζεχίρ(ι) |
πίσσα
χλωρού καπνού |
|
ζουλάπ(ι) |
άγριο
ζώο, τσακάλι (λέγεται για πολύ άτακτα και ανυπάκουα παιδιά) |
|
θράκα (η) |
κοκκινισμένα
κάρβουνα, ξύλα |
|
ίσκα (η) |
τσακμακόπετρα |
|
καβάκ(ι) |
λεύκα |
|
καβουρμάς (ο) |
τσιγαριστά
μικρά κομμάτια κρέας διατηρημένα σε λίπος |
|
κακνής |
ζαρωμένος,
λεπτοκαμωμένος |
|
καλαμπαλίκ(ι) |
πολλά
πράγματα ανακατεμένα, ετερόκλητα. |
|
κάμα (η) |
στιλέτο… |
|
καμουτσίκ(ι) |
μαστίγιο με λαβή και λεπτή λωρίδα από δέρμα ή άλλο υλικό |
|
καμπάκης |
φαλακρός |
|
κανάτι |
κύπελλο,
παραθυρόφυλλο, παντζούρι |
|
κάνταλος |
μεταλλικός
κρουνός |
|
καντάρι |
στατήρας,
όργανο ζυγίσματος (μέχρι 44 ολάδες…) |
|
καπάρο (το) |
προκαταβολή,
έναντι |
|
καπαρώνω |
κλείνω
αγορά με προκαταβολή |
|
Καραγκιόλ(ι) |
μικρή
λίμνη στο όρος Σίπυλο |
|
Καραμπιμπέρ |
Μαυροπίπερο,
παρατσούκλι που έδωσαν στον Πλαστήρα οι Τούρκοι |
|
καρίκ(ι) |
αυλάκι,
γραμμή καπνού, λαχανικών |
|
καρσί |
απέναντι,
αντίκρυ (βλ.καρσιλαμάς, αντικρυστός |
|
κάρτικος (ο) |
πολύ
ώριμος (για καρπούς και λαχανικά με σπόρους) |
|
κάρτο (το) |
τέταρτο,
δεκαπεντάλεπτο |
|
κασαβέτ(ι) |
μεγάλη
λύπη, καημός, μεράκι |
|
κάτ(ι) |
στρώση,
φύλλο |
|
κατημέρια |
μεγάλες
τηγανίτες με τυρί και αυγά |
|
κατσαμάκι |
ροδισμένο
στο τηγάνι αλεύρι καλαμποκιού, με νερό και ζάχαρη |
|
κατσιάζω |
ζαρώνω,
μένω ισχνός, δεν αναπτύσσομαι |
|
κεντάω |
τσιμπάω,
προκαλώ |
|
κεντί (το) |
απομεσήμερο,
γύρω στις τέσσερις. |
|
κετσές (ο) |
παχύ
χαλί από μαλλί προβάτου, μονόχρωμο |
|
κιούγκι |
πήλινος
υδροσωλήνας, αγωγός |
|
κιούπι |
πυθάρι
(για τη φύλαξη τυριών, βουτύρου, λαδιού, τουρσιών κλπ |
|
κίρντισμα |
σπάσιμο,
συγκομιδή φύλλων καπνού στο χωράφι |
|
κλάδος |
το
κλάδεμα (δένδρων, αμπελιού) |
|
κοινό (το) |
Κοινοτικό
κατάστημα, γραφείο |
|
κολτζής |
..................................... |
|
κομμάτ(ι) |
λίγο,
(κομματάκι=λιγουλάκι=ελάχιστα) |
|
κονάκι |
διοικητήριο,
κτίριο αστυνομίας |
|
κοντραμπατζής |
ο
λαθρέμπορας, κυρίως κομμένου καπνού |
|
κορφολόημα |
κλάδεμα,
περιποίηση αμπελιού |
|
κόσσα (η) |
κοπτικό εργαλείο με μακριά λάμα, ελαφρά κυρτή και μακρύ ξύλο |
|
κότσαλα (τα) |
χοντρά
στάχυα |
|
κουϊντού (η) |
προσήλιο,
απάνεμο μέρος |
|
κούλα |
οικίσκος
σε αγρόκτημα |
|
κουλαντρίζω |
χρησιμοποιώ,
μεταχειρίζομαι, κατευθύνω, επηρεάζω |
|
κουμάσ(ι) |
κοτέτσι,
ορνιθώνας (μτφ, άνθρωπος με πολλά ελαττώματα, προς αποφυγή. |
|
κούπα (η) |
κύπελλο,
μεγάλο φλυτζάνι (υποκ. "κουπάκι") |
|
κουσούρι |
ελάττωμα,
μειονέκτημα, σωματικό κυρίως |
|
κουτούκ(ι) |
κοντό
και χοντρό κομμάτι κορμού δένδρου, σκαμνί |
|
κουτουφέτσα |
................................... |
|
κουτρούλιακας |
πολύ
γέρος, ανήμπορος |
|
κούτρουλος |
χωρίς
στόμιο ή λαβή πήλινα αγγεία |
|
κούτσα |
δερματικό
εξάνθημα… |
|
κουτσάβλας |
ο
κουτσός, που χωλαίνει |
|
κοφίνι |
μεγάλο
καλάθι από βέργες λυγαριάς για τη μεταφορά κυρίως χλωρών φύλλων καπνού |
|
κραή (η) |
πάχνη,
πρωινός πάγος |
|
| | |
κρεββατή |
αργαλειός |
|
κρούστες |
χυλοπίττες |
|
κωλογυρίζω |
γυρίζω
τις πλάτες, αγνοώ, περιφρονώ κάποιον |
|
κωλοφωτιά |
πυγολαμπίδα |
|
λαγούμια |
υπόγειοι
κρυψώνες ειδών πρώτης ανάγκης και πολύτιμων αντικειμένων |
|
λαιμαριές |
....................................... |
|
λαλαγγίτες |
τηγανίτες |
|
λαντίνια |
μελομακάρονα |
|
λέπως |
......................................... |
|
λόβα |
......................................... |
|
λοκάνη |
......................................... |
|
λόπια |
φασόλια |
|
μαγκούρα |
διχαλωτό
ή γαντζωτό κλαδί για το σήκωμα ενός "ντεστέ" |
|
μακροσκοινιάζω |
φλυαρώ,
διηγούμαι με λεπτομέρειες |
|
μαλάς (ο) |
το
μυστρί |
|
μανέδα |
............................................ |
|
μανίζω |
διακόπτω
σχέσεις, κόβω την καλημέρα |
|
μάνι-μάνι |
γρήγορα |
|
μαξούλ(ι) |
συγκομιδή,
παραγωγή |
|
μασσ(ι)ά |
τσιμπίδα
για σόμπα, τζάκι |
|
μεταλλίκια |
κέρματα,
ψιλά |
|
μηνάω |
διαμηνύω,
ειδοποιώ |
|
μοιράς |
αλάνα,
ξέφωτο |
|
μονοιάζω |
συμφιλιώνομαι,
αποκαθιστώ μια σχέση (από το
"ομόνοια") |
|
μπαγκανότα |
χάρτινη τουρκική λίρα |
|
μπάζα (η) |
επωφελής,
κερδοφόρος ενέργεια |
|
μπαϊλντίζω |
απαυδω,
βαρυέμαι, πλήττω |
|
μπακανιάρης |
φιλάσθενος,
αδύναμος, αρρωστιάρης |
|
μπακανιάρης |
................................... |
|
μπαρδάκα |
σταμνί,
παγούρι |
|
μπαρδακάκι |
σταμνάκι |
|
μπαρέμ |
τουλάχιστον,
εν τέλει, δηλαδή |
|
μπασάκ(ι) |
μάζεμα
πεσμένων σταχυών μετά το θερισμό |
|
μπασκί (το) |
σωρός
αποξηραμένων αρμαθών καπνού που στοιβάζονται μετά από ψεκασμό για να μη
τρίβονται, πριν δεματο |
|
μπαταξής-ού |
ο
μη συνεπής στα χρέη του |
|
μπατόζα |
αλωνιστική
μηχανή, γ. batteuse |
|
μπέλι (το) |
πατόφτυαρο
για σκάλισμα αμπελιού, δένδρων |
|
μπιζντριμές |
πίτα |
|
μπόλια (η) |
1.γυναικεία μαντίλα. 2. περιτόναιο σφαγμένων ζώων |
|
μποξής |
αγροφύλακας,
συνήθως από άλλη φυλή, Τούρκος ή Αρμένης |
|
μπούζ(ι) |
πολύ
κρύο |
|
μπούκλα (η) |
παγούρι
ξύλινο |
|
μπουνάρ() |
πηγή
σε κάμπο |
|
μπουράτο (το) |
εξάρτημα
αλευρόμυλου, λεπτό κόσκινο |
|
μπούρδα (η) |
τσουβάλι,
μεγάλο σακκί |
|
μπουρτσάκια |
μπιζέλια |
|
νοκλάς (ο) |
βέργα
για το άνοιγμα λεπτών φύλλων για πίττες. |
|
νοματαίοι |
άτομα,
πρόσωπα (από το "ονοματαίος") |
|
νταγιαντάω |
στηρίζομαι,
ακουμπάω να στηριχθώ |
|
νταλάκα |
..................................... |
|
ντάμ(ι) |
ο
σταύλος |
|
ντεμέκ |
δηλαδή,
τάχα (τουρκ. ) |
|
ντεμίρ |
σίδερο,
χυτοσίδηρος |
|
ντερνέκ(ι) |
συντροφιά
το απόγευμα, στην εξώπορτα |
|
ντεστές (ο) |
ποσότητα
χόρτου ή σιτηρών ίση με ένα δεμάτι |
|
ντουέν(ι) |
δικράνι |
|
ντουρμούκ(ι) |
εργαλείο
για το μάζεμα του τριφυλλιού |
|
ντουσεμές |
πλακόστρωτο
(γ. doucement ;=σιγά,ήρεμα) |
λοκάν(ι) |
ντρουέν(ι) |
δικράνι |
|
ντρουμούκ(ι) |
τσουγκράνα
για το μάζεμα των χόρτων |
|
ξαρρωστικό |
φαγώσιμο
δυναμωτικό που πρόσφεραν επισκεπτόμενοι άρρωστο |
|
ξεμπροστιάζω |
ονειδίζω,
αποδίδω ευθύνες κατά πρόσωπο, ανοιχτά |
|
ξεπαστρεύω |
εξοντώνω,
σκοτώνω |
|
| | |
ξίκης-ισσα |
............................................ |
|
ορέκι |
κοπάδι
ελεύθερων εφεδρικών αλόγων, τα χρησιμοποιούσαν στον αλωνισμό πιάνοντάς τα με
λάσσο |
|
ουσούρια |
φόρος
της "δεκάτης" σε είδος από τη σοδειά που συγκεντρώνονταν και
φυλάγονταν στο Κονάκι |
|
ούτσαλντι |
........................................... |
|
ούτσια (τα) |
τα
τελευταία φύλλα καπνού |
|
πα(γ)αιμός |
διάρροια,
το συχνό πήγαιν΄έλα |
|
παεντέρα (η) |
καλλονή,
όμορφη γυναίκα (ινδ. "μπαγιαντέρα") |
|
παϊτόνι |
άμαξα |
|
παιχνίδια |
τα
μουσικά όργανα |
|
παρασόλ(ι) |
ομπρέλλα
για τον ήλιο, αλεξήλιον,γ. Parasoleil |
|
παστρικός-ιά |
καθαρός |
|
παχνί (το) |
ταϊστρα
ζώου σε σταύλο |
|
περετεύω |
υπηρετώ |
|
πιλάλα (η) |
τρέξιμο
(ρ. πιλαλάω = τρέχω) |
|
πισιμανεύω |
μετανοιώνω,
αλλάζω γνώμη |
|
πισκίρ(ι) |
πετσέτα
κουζίνας |
|
πιστρόφια |
.......................................... |
|
πολεμάω |
προσπαθώ,
παλεύω να… |
|
πολιώρα (τα) |
μόλις
πριν από λίγη ώρα |
|
πουλούτ(ι) |
το
άρορτρο |
|
προσόψ(ι) |
πετσέτα
για το πρόσωπο |
|
πυροστιά |
μεταλλικό τρίποδο πάνω από τη φωτιά για να τοποθετούν πάνω του την κατσαρόλα |
|
πυρώνομαι |
ζεσταίνομαι,
θερμαίνομαι |
|
ραμσίζης-α |
............................................. |
|
ρέ(γ)ουλα (η) |
ρυθμός,
σειρά, τάξη, πρόγραμμα |
|
ριγάλο |
δώρο,
προσφορά |
|
ρίνω |
ρίχνω,
πετάω |
|
σαγιάς (ο) |
υπόστεγο |
|
σακάτης |
ανάπηρος |
|
σάματ(ι) |
μήπως,
ίσως, σαν να… |
|
σαμπάλα |
πολύ
νωρίς (από το "σαν μπάλα, σφαίρα" ;) |
πουρνό |
σαρρής |
ξανθός,
κοκκινομάλης (για άλλογα) |
|
σάρωμα |
η
σκούπα |
|
σαφράνης |
......................................... |
|
σβουνιά |
κόπρανα
μεγάλου ζώου |
|
σέβαση (η) |
σεβασμός,
εκτίμηση |
|
σελές |
ψωμιέρα |
|
σεργιάνι |
περίπατος,
βόλτα |
|
σεργκί |
απλωμένη
σοδειά για ξήρανση (καπνού, σταφίδας, σήκων κλπ) |
|
σερσερής |
ελαφρόμυαλος |
|
σεφέρ(ι) |
δρομολόγιο,
φορά |
|
σήκωμα |
εκφορά
νεκρού |
|
σημίτης (ο) |
κουλούρι
πασπαλισμένο με σουσάμι |
|
σκατογένης |
ο
διάβολος |
|
σκόλ(η) |
αργία,
γιορτή |
|
σουβένια |
............................................ |
|
σούδα |
μικρό
δρομάκι |
|
σούδα |
στενό
δρομάκι |
|
σουλαμάς (ο) |
το
ποτιστήρι |
|
σουπουντή |
........................................... |
|
σουργκούνης |
παλιάνθρωπος,
ανήθικος |
|
σουρντάω |
σέρνω,
παρασύρω |
|
σπαής |
ο
συλλέκτης των φόρων |
|
στριφτάδες |
ζυμαρικά |
|
στριφτάρια |
............................................ |
|
συνεργείο |
αυτός
που έχει πολλά ¨κουσούρια¨ |
|
συχαρικιαραίοι |
.............................................. |
|
ταμάμ |
ακριβώς |
|
τζαχίλης -ισσα |
άπειρος,
αδέξιος |
|
τηράω |
κοιτάζω |
|
της Γριάς το Ζωνάρι |
το
Ουράνιο Τόξο |
|
τιτίζης-α |
λεπτολόγος,
προσεκτικός στη δουλειά του |
|
τσαϊρια (τα) |
ακαλλιέργητες
εκτάσεις για βοσκή |
|
τσαλιά |
κλαδάκια
από μεσέ(δες), αγριοβαλανιδιά |
|
τσαρδάκ(ι) |
πρόχειρο
κιόσκι από κλαδιά |
|
τσαρσί |
αγορά,
πλατεία (τουρκ. ) |
|
τσατάλι (το) |
διχαλωτό
εργαλείο για το φόρτωμα των δεματιών |
|
τσάτσα |
.................................... |
|
τσαφόλια |
.................................... |
|
τσιρπούλ(ι) |
σπουργίτης,
τσιροπούλι |
|
τσίτα (η) |
πλαϊνά
παραπέτα, πλέγματα από καλάμια (ψάθα) ή λιγαριά για τα κάρα που μετέφεραν
ψιλό άχυρο. |
|
τσότρα (η) |
ξύλινο
παγούρι |
|
φάμπρικα |
εργοστάσιο,
βιοτεχνία |
|
φουσκή |
...................................... |
|
φουσκωτή |
πίττα
φτιαγμένη στο τηγάνι και που τρώγεται με ζάχαρη ή μέλι |
|
φτούνο (το) |
εκείνο,
αυτό, κάτι |
|
φτουνώνω |
κάνω
κάτι, ασχολούμαι με κάτι γενικά |
|
χαλιμάς |
μυθομανής,
παραμυθάς |
|
χαρατζηλιά (η) |
παραβίαση
κανόνων παιχνιδιού, πονηριά |
|
χαρατζηλιάρης -α |
αυτός
που δεν σέβεται τους κανόνες παιχνιδιού. |
|
χαρμάνια (τα) |
ποσότητα
σιτηρών για αλωνισμό ίση με το φορτίο 50 αραμπάδων |
|
χασίλ(ι) |
.................................. |
αυλαγάς |
χιουμπές |
δισάκκι
για φόρτωμα ζώων |
|
χοτζαρές (ο) |
ταμείο |
|