Τετάρτη 6 Νοεμβρίου 2019
Σάββατο 14 Σεπτεμβρίου 2019
Σαν της Σμύρνης το γιαγκίνι...
Κυριακή 24 Μαρτίου 2019
Γλωσσάρι των προγόνων μας από το Κόλντερε (Αρχείο Δημήτρη Λιακάκου)
Λέξη | Ορισμός | Συνώνυμο |
αβάρετος | ο χωρίς ανάπαυση, δραστήριος, εργατικός | |
αγιασμόκουπα | μικρή κούπα από άσπρη πορσελάνη που χρησιμοποιούσαν κάθε πρωτομηνιά στον αγιασμό των σπιτιών | |
αλασόν(ι) | φυτό εκχύλισμα του οποίου χρησιμοποιούσαν στην απόσταξη για τσίπουρο. | |
αλισβερίσι | δοσοληψία | |
αλουσά (η) | διάλυμα στάχτης για το πλύσιμο χάλκινων σκευών | |
αμελέτ ταμπουρού | τάγματα εργασίας | |
αμπελοζούμι | χυμός από κλαδιά αμπέλου που μάζευαν στο κλάδεμα κι έπαιρναν ως καταπραϋντικό για το στομάχι | |
απολοιφάδ(ι) | υπόλοιπο σαπουνιού, για το ξύρισμα. | |
αράδα (η) | σειρά, γραμμή | |
αραμάδα (η) | χαραμάδα, σχισμή, ρωγμή | |
αραφάν (το) | τροχάδην βηματισμός αλόγου | |
αριάν(ι) | γιαούρτι αραιωμένο σε κρύο νερό | |
αστράχα | γωνία σκεπής, ακροκέραμο | |
άσωτος | .................... | |
αφορμίζω | ερεθίζομαι (για πληγές ή τραύματα) | |
αχύρα | .................... | |
βαγόνι | τελάρο ξήρανσης αρμαθών καπνού, λιάστρα | |
βαρ(υ)κός | τόπος υγρός, εύφορος | |
βαράκ(ι) | πολύ λεπτό μεταλλικό έλασμα (χρυσό ή ασημένιο) που κολλούσαν,διακοσμητικά στα κρέατα και στα φρούτα | λιάστρα |
βαρειοκουβέντα | βρισιά, προσβολή | |
βαρούμενη (η) | έγκυος | |
βελοσιπέτ(ι) | ποδήλατο, γ. vélocipède | |
βέντρα | ..................... | |
βεράνι (το) | ερείπιο | |
βέργα (η) | λεπτό κλαδί, αρμάθα καπνού | |
βερεσέ | επί πιστώσει | |
βίτσα (η) | λεπτή βέργα | |
βολά (η) | φορά | |
γανιάζω | διψάω πολύ, λαχταράω | |
γεμενιά (τα) | υποδήματα αντρικά από κατσικόδερμα | |
γερανίκι (το) | η βεγγέρα, νυχτερινή επίσκεψη | |
γιαβουκλής-ού | αγαπητικός, μνηστήρας | |
γιαγίν(ι) | ξύλινο κυλινδρικό δοχείο για το "χτύπημα" του γάλακτος για να βγεί το βούτυρο | |
γιαλαμάς | εξάνθημα, έρπης στα χείλη | |
γιαμπάς (ο) | εργαλείο λυχνίσματος στον αλωνισμό | |
γιάχμα (το) | λεηλασία, αρπαγή, άνιση μοιρασιά | |
γινάτ(ι) | πείσμα, ξεροκεφαλιά | |
γιουλάρ(ι) | χαλινάρι | |
γκαζόλαμπα | λάμπα πετρελαίου | |
γκέμια (τα) | ηνία, χαλινά | |
γκερδέλ(ι) | χάλκινο μικρό δοχείο | |
γκερένι | .................................. | |
γκιιντίζω | ερυθροπυρώνω σίδερο | |
γκιόλ(ι) το | βάλτος, μικρή λίμνη | |
γκιόσα, (η) | ................................... | |
γκιουβαλίκια | βούρλα (τα χρησιμοποιούσαν στα "τσαρδάκια¨) | |
γκιούρμπα | ................................... | |
γκρας (ο) | πυροβόλο όπλο του προηγούμενου αιώνα (πλ, "οι γκράδες")- εμπροσθογεμές | |
γκρουτζανάω | γρατζουνίζω | |
γονάτιος | ψηλός κι αδύνατος (όπως το καλάμι που έχει "γόνατα" | |
γρεβάντα | γραβάτα, λαιμοδέτης | |
δαμάλ(ι) | αρσενικό μοσχάρι | |
δαρτός-ή | ραγδαίος, απότομος | |
δεντρογαλιά | γατόπαρδος ; | |
δημόσια (η) | γυναίκα ελευθερίων ηθών, πόρνη | |
δραπέτσ(ι) | πολύ ξυνό (λέγεται για άγουρα φρούτα) | |
δρυμόνι | χοντρό κόσκινο | |
δρυμόνι | .................................. | |
δώμα (το) | ο πάνω όροφος σπιτιού | |
έμπυο (το) | το πύον | |
ζάτ(ι) | χαλιναγώγηση, έλεγχος | |
ζατί - ζατίμ | έτσι κι αλλιώς | |
ζεμπλεμπέδια | .................................... | |
ζέρντελο (το) | βερύκοκκο (ζερντελιά : βερυκοκκιά) | |
ζεχίρ(ι) | πίσσα χλωρού καπνού | |
ζουλάπ(ι) | άγριο ζώο, τσακάλι (λέγεται για πολύ άτακτα και ανυπάκουα παιδιά) | |
θράκα (η) | κοκκινισμένα κάρβουνα, ξύλα | |
ίσκα (η) | τσακμακόπετρα | |
καβάκ(ι) | λεύκα | |
καβουρμάς (ο) | τσιγαριστά μικρά κομμάτια κρέας διατηρημένα σε λίπος | |
κακνής | ζαρωμένος, λεπτοκαμωμένος | |
καλαμπαλίκ(ι) | πολλά πράγματα ανακατεμένα, ετερόκλητα. | |
κάμα (η) | στιλέτο… | |
καμουτσίκ(ι) | μαστίγιο με λαβή και λεπτή λωρίδα από δέρμα ή άλλο υλικό | |
καμπάκης | φαλακρός | |
κανάτι | κύπελλο, παραθυρόφυλλο, παντζούρι | |
κάνταλος | μεταλλικός κρουνός | |
καντάρι | στατήρας, όργανο ζυγίσματος (μέχρι 44 ολάδες…) | |
καπάρο (το) | προκαταβολή, έναντι | |
καπαρώνω | κλείνω αγορά με προκαταβολή | |
Καραγκιόλ(ι) | μικρή λίμνη στο όρος Σίπυλο | |
Καραμπιμπέρ | Μαυροπίπερο, παρατσούκλι που έδωσαν στον Πλαστήρα οι Τούρκοι | |
καρίκ(ι) | αυλάκι, γραμμή καπνού, λαχανικών | |
καρσί | απέναντι, αντίκρυ (βλ.καρσιλαμάς, αντικρυστός | |
κάρτικος (ο) | πολύ ώριμος (για καρπούς και λαχανικά με σπόρους) | |
κάρτο (το) | τέταρτο, δεκαπεντάλεπτο | |
κασαβέτ(ι) | μεγάλη λύπη, καημός, μεράκι | |
κάτ(ι) | στρώση, φύλλο | |
κατημέρια | μεγάλες τηγανίτες με τυρί και αυγά | |
κατσαμάκι | ροδισμένο στο τηγάνι αλεύρι καλαμποκιού, με νερό και ζάχαρη | |
κατσιάζω | ζαρώνω, μένω ισχνός, δεν αναπτύσσομαι | |
κεντάω | τσιμπάω, προκαλώ | |
κεντί (το) | απομεσήμερο, γύρω στις τέσσερις. | |
κετσές (ο) | παχύ χαλί από μαλλί προβάτου, μονόχρωμο | |
κιούγκι | πήλινος υδροσωλήνας, αγωγός | |
κιούπι | πυθάρι (για τη φύλαξη τυριών, βουτύρου, λαδιού, τουρσιών κλπ | |
κίρντισμα | σπάσιμο, συγκομιδή φύλλων καπνού στο χωράφι | |
κλάδος | το κλάδεμα (δένδρων, αμπελιού) | |
κοινό (το) | Κοινοτικό κατάστημα, γραφείο | |
κολτζής | ..................................... | |
κομμάτ(ι) | λίγο, (κομματάκι=λιγουλάκι=ελάχιστα) | |
κονάκι | διοικητήριο, κτίριο αστυνομίας | |
κοντραμπατζής | ο λαθρέμπορας, κυρίως κομμένου καπνού | |
κορφολόημα | κλάδεμα, περιποίηση αμπελιού | |
κόσσα (η) | κοπτικό εργαλείο με μακριά λάμα, ελαφρά κυρτή και μακρύ ξύλο | |
κότσαλα (τα) | χοντρά στάχυα | |
κουϊντού (η) | προσήλιο, απάνεμο μέρος | |
κούλα | οικίσκος σε αγρόκτημα | |
κουλαντρίζω | χρησιμοποιώ, μεταχειρίζομαι, κατευθύνω, επηρεάζω | |
κουμάσ(ι) | κοτέτσι, ορνιθώνας (μτφ, άνθρωπος με πολλά ελαττώματα, προς αποφυγή. | |
κούπα (η) | κύπελλο, μεγάλο φλυτζάνι (υποκ. "κουπάκι") | |
κουσούρι | ελάττωμα, μειονέκτημα, σωματικό κυρίως | |
κουτούκ(ι) | κοντό και χοντρό κομμάτι κορμού δένδρου, σκαμνί | |
κουτουφέτσα | ................................... | |
κουτρούλιακας | πολύ γέρος, ανήμπορος | |
κούτρουλος | χωρίς στόμιο ή λαβή πήλινα αγγεία | |
κούτσα | δερματικό εξάνθημα… | |
κουτσάβλας | ο κουτσός, που χωλαίνει | |
κοφίνι | μεγάλο καλάθι από βέργες λυγαριάς για τη μεταφορά κυρίως χλωρών φύλλων καπνού | |
κραή (η) | πάχνη, πρωινός πάγος | |
κρεββατή | αργαλειός | |
κρούστες | χυλοπίττες | |
κωλογυρίζω | γυρίζω τις πλάτες, αγνοώ, περιφρονώ κάποιον | |
κωλοφωτιά | πυγολαμπίδα | |
λαγούμια | υπόγειοι κρυψώνες ειδών πρώτης ανάγκης και πολύτιμων αντικειμένων | |
λαιμαριές | ....................................... | |
λαλαγγίτες | τηγανίτες | |
λαντίνια | μελομακάρονα | |
λέπως | ......................................... | |
λόβα | ......................................... | |
λοκάνη | ......................................... | |
λόπια | φασόλια | |
μαγκούρα | διχαλωτό ή γαντζωτό κλαδί για το σήκωμα ενός "ντεστέ" | |
μακροσκοινιάζω | φλυαρώ, διηγούμαι με λεπτομέρειες | |
μαλάς (ο) | το μυστρί | |
μανέδα | ............................................ | |
μανίζω | διακόπτω σχέσεις, κόβω την καλημέρα | |
μάνι-μάνι | γρήγορα | |
μαξούλ(ι) | συγκομιδή, παραγωγή | |
μασσ(ι)ά | τσιμπίδα για σόμπα, τζάκι | |
μεταλλίκια | κέρματα, ψιλά | |
μηνάω | διαμηνύω, ειδοποιώ | |
μοιράς | αλάνα, ξέφωτο | |
μονοιάζω | συμφιλιώνομαι, αποκαθιστώ μια σχέση (από το "ομόνοια") | |
μπαγκανότα | χάρτινη τουρκική λίρα | |
μπάζα (η) | επωφελής, κερδοφόρος ενέργεια | |
μπαϊλντίζω | απαυδω, βαρυέμαι, πλήττω | |
μπακανιάρης | φιλάσθενος, αδύναμος, αρρωστιάρης | |
μπακανιάρης | ................................... | |
μπαρδάκα | σταμνί, παγούρι | |
μπαρδακάκι | σταμνάκι | |
μπαρέμ | τουλάχιστον, εν τέλει, δηλαδή | |
μπασάκ(ι) | μάζεμα πεσμένων σταχυών μετά το θερισμό | |
μπασκί (το) | σωρός αποξηραμένων αρμαθών καπνού που στοιβάζονται μετά από ψεκασμό για να μη τρίβονται, πριν δεματο | |
μπαταξής-ού | ο μη συνεπής στα χρέη του | |
μπατόζα | αλωνιστική μηχανή, γ. batteuse | |
μπέλι (το) | πατόφτυαρο για σκάλισμα αμπελιού, δένδρων | |
μπιζντριμές | πίτα | |
μπόλια (η) | 1.γυναικεία μαντίλα. 2. περιτόναιο σφαγμένων ζώων | |
μποξής | αγροφύλακας, συνήθως από άλλη φυλή, Τούρκος ή Αρμένης | |
μπούζ(ι) | πολύ κρύο | |
μπούκλα (η) | παγούρι ξύλινο | |
μπουνάρ() | πηγή σε κάμπο | |
μπουράτο (το) | εξάρτημα αλευρόμυλου, λεπτό κόσκινο | |
μπούρδα (η) | τσουβάλι, μεγάλο σακκί | |
μπουρτσάκια | μπιζέλια | |
νοκλάς (ο) | βέργα για το άνοιγμα λεπτών φύλλων για πίττες. | |
νοματαίοι | άτομα, πρόσωπα (από το "ονοματαίος") | |
νταγιαντάω | στηρίζομαι, ακουμπάω να στηριχθώ | |
νταλάκα | ..................................... | |
ντάμ(ι) | ο σταύλος | |
ντεμέκ | δηλαδή, τάχα (τουρκ. ) | |
ντεμίρ | σίδερο, χυτοσίδηρος | |
ντερνέκ(ι) | συντροφιά το απόγευμα, στην εξώπορτα | |
ντεστές (ο) | ποσότητα χόρτου ή σιτηρών ίση με ένα δεμάτι | |
ντουέν(ι) | δικράνι | |
ντουρμούκ(ι) | εργαλείο για το μάζεμα του τριφυλλιού | |
ντουσεμές | πλακόστρωτο (γ. doucement ;=σιγά,ήρεμα) | λοκάν(ι) |
ντρουέν(ι) | δικράνι | |
ντρουμούκ(ι) | τσουγκράνα για το μάζεμα των χόρτων | |
ξαρρωστικό | φαγώσιμο δυναμωτικό που πρόσφεραν επισκεπτόμενοι άρρωστο | |
ξεμπροστιάζω | ονειδίζω, αποδίδω ευθύνες κατά πρόσωπο, ανοιχτά | |
ξεπαστρεύω | εξοντώνω, σκοτώνω | |
ξίκης-ισσα | ............................................ | |
ορέκι | κοπάδι ελεύθερων εφεδρικών αλόγων, τα χρησιμοποιούσαν στον αλωνισμό πιάνοντάς τα με λάσσο | |
ουσούρια | φόρος της "δεκάτης" σε είδος από τη σοδειά που συγκεντρώνονταν και φυλάγονταν στο Κονάκι | |
ούτσαλντι | ........................................... | |
ούτσια (τα) | τα τελευταία φύλλα καπνού | |
πα(γ)αιμός | διάρροια, το συχνό πήγαιν΄έλα | |
παεντέρα (η) | καλλονή, όμορφη γυναίκα (ινδ. "μπαγιαντέρα") | |
παϊτόνι | άμαξα | |
παιχνίδια | τα μουσικά όργανα | |
παρασόλ(ι) | ομπρέλλα για τον ήλιο, αλεξήλιον,γ. Parasoleil | |
παστρικός-ιά | καθαρός | |
παχνί (το) | ταϊστρα ζώου σε σταύλο | |
περετεύω | υπηρετώ | |
πιλάλα (η) | τρέξιμο (ρ. πιλαλάω = τρέχω) | |
πισιμανεύω | μετανοιώνω, αλλάζω γνώμη | |
πισκίρ(ι) | πετσέτα κουζίνας | |
πιστρόφια | .......................................... | |
πολεμάω | προσπαθώ, παλεύω να… | |
πολιώρα (τα) | μόλις πριν από λίγη ώρα | |
πουλούτ(ι) | το άρορτρο | |
προσόψ(ι) | πετσέτα για το πρόσωπο | |
πυροστιά | μεταλλικό τρίποδο πάνω από τη φωτιά για να τοποθετούν πάνω του την κατσαρόλα | |
πυρώνομαι | ζεσταίνομαι, θερμαίνομαι | |
ραμσίζης-α | ............................................. | |
ρέ(γ)ουλα (η) | ρυθμός, σειρά, τάξη, πρόγραμμα | |
ριγάλο | δώρο, προσφορά | |
ρίνω | ρίχνω, πετάω | |
σαγιάς (ο) | υπόστεγο | |
σακάτης | ανάπηρος | |
σάματ(ι) | μήπως, ίσως, σαν να… | |
σαμπάλα | πολύ νωρίς (από το "σαν μπάλα, σφαίρα" ;) | πουρνό |
σαρρής | ξανθός, κοκκινομάλης (για άλλογα) | |
σάρωμα | η σκούπα | |
σαφράνης | ......................................... | |
σβουνιά | κόπρανα μεγάλου ζώου | |
σέβαση (η) | σεβασμός, εκτίμηση | |
σελές | ψωμιέρα | |
σεργιάνι | περίπατος, βόλτα | |
σεργκί | απλωμένη σοδειά για ξήρανση (καπνού, σταφίδας, σήκων κλπ) | |
σερσερής | ελαφρόμυαλος | |
σεφέρ(ι) | δρομολόγιο, φορά | |
σήκωμα | εκφορά νεκρού | |
σημίτης (ο) | κουλούρι πασπαλισμένο με σουσάμι | |
σκατογένης | ο διάβολος | |
σκόλ(η) | αργία, γιορτή | |
σουβένια | ............................................ | |
σούδα | μικρό δρομάκι | |
σούδα | στενό δρομάκι | |
σουλαμάς (ο) | το ποτιστήρι | |
σουπουντή | ........................................... | |
σουργκούνης | παλιάνθρωπος, ανήθικος | |
σουρντάω | σέρνω, παρασύρω | |
σπαής | ο συλλέκτης των φόρων | |
στριφτάδες | ζυμαρικά | |
στριφτάρια | ............................................ | |
συνεργείο | αυτός που έχει πολλά ¨κουσούρια¨ | |
συχαρικιαραίοι | .............................................. | |
ταμάμ | ακριβώς | |
τζαχίλης -ισσα | άπειρος, αδέξιος | |
τηράω | κοιτάζω | |
της Γριάς το Ζωνάρι | το Ουράνιο Τόξο | |
τιτίζης-α | λεπτολόγος, προσεκτικός στη δουλειά του | |
τσαϊρια (τα) | ακαλλιέργητες εκτάσεις για βοσκή | |
τσαλιά | κλαδάκια από μεσέ(δες), αγριοβαλανιδιά | |
τσαρδάκ(ι) | πρόχειρο κιόσκι από κλαδιά | |
τσαρσί | αγορά, πλατεία (τουρκ. ) | |
τσατάλι (το) | διχαλωτό εργαλείο για το φόρτωμα των δεματιών | |
τσάτσα | .................................... | |
τσαφόλια | .................................... | |
τσιρπούλ(ι) | σπουργίτης, τσιροπούλι | |
τσίτα (η) | πλαϊνά παραπέτα, πλέγματα από καλάμια (ψάθα) ή λιγαριά για τα κάρα που μετέφεραν ψιλό άχυρο. | |
τσότρα (η) | ξύλινο παγούρι | |
φάμπρικα | εργοστάσιο, βιοτεχνία | |
φουσκή | ...................................... | |
φουσκωτή | πίττα φτιαγμένη στο τηγάνι και που τρώγεται με ζάχαρη ή μέλι | |
φτούνο (το) | εκείνο, αυτό, κάτι | |
φτουνώνω | κάνω κάτι, ασχολούμαι με κάτι γενικά | |
χαλιμάς | μυθομανής, παραμυθάς | |
χαρατζηλιά (η) | παραβίαση κανόνων παιχνιδιού, πονηριά | |
χαρατζηλιάρης -α | αυτός που δεν σέβεται τους κανόνες παιχνιδιού. | |
χαρμάνια (τα) | ποσότητα σιτηρών για αλωνισμό ίση με το φορτίο 50 αραμπάδων | |
χασίλ(ι) | .................................. | αυλαγάς |
χιουμπές | δισάκκι για φόρτωμα ζώων | |
χοτζαρές (ο) | ταμείο |
Όποιος γνωρίζει άλλες λέξεις ή τις ερμηνείες των λέξεων που λείπουν, μπορεί να μας τις στείλει με μήνυμα εδώ ή στη σελίδα Κόλντερε του facebook:
https://www.facebook.com/koldere.manisa/ |
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)